Trại dúi nằm sâu trong bản Kim Tân. Nhìn từ ngoài vào không ai nghĩ đây là nơi sản sinh ra cả mấy nghìn con dúi một năm. Hôm chúng tôi đến thăm, ông Huân vừa đi thăm người thân về. Nom ông nhàn tản như thầy giáo nghỉ hưu về hưởng an nhàn nơi quê nhà, không ai nghĩ ông đang nuôi cả một trang trại dúi lớn nhất huyện Phù Yên, tỉnh Sơn La.

Lắp "điều hòa" nuôi dúi

Khu trại rộng rãi sạch sẽ được chia làm nhiều khu, mỗi khu ông Huân làm cả trăm ô lớn nhỏ khác nhau. Trại sạch sẽ, ngăn nắp. Cả mấy nghìn con dúi ngoan ngoãn ở trong ô chuồng của mình. Đi sâu vào trại dúi mới nghe thấy tiếng sột soạt của đám dúi gặm tre, gặm mía.

Chuồng dúi được thiết kế theo phòng kín để ông Huân có thể chủ động điều chỉnh nhiệt độ thích hợp cho đàn dúi sinh sôi và phát triển. Mùa đông thì ấm, mùa hè thoáng mát, nhiệt độ trong chuồng luôn giữ ở mức dưới 26 độ C. Hệ thống điều hòa, quạt gió làm mát, thông hơi được làm bài bản tựa như một khu nuôi lợn công nghệ cao khép kín.

Trong dãy chuồng tối như hũ nút là cơ sở sản xuất dúi lớn nhất nhì huyện Phù Yên. Khi ánh đèn được bật lên, toàn bộ chuồng dúi hiện ra trước mắt. Từng ô chuồng sạch sẽ, vuông vắn hiện lên, phía trong họ hàng nhà dúi đang ung dung đánh chén bữa trưa. Ô nhỏ ông Huân thả giống sinh sản. Ô rộng hơn dành cho dúi thương phẩm. Đám dúi hiền lành, ung dung ở trong chuồng gặm tre, gặm mía. Đang là giờ ăn, tiếng gặm sồn sột của cả mấy nghìn con dúi nghe thật vui tai. Thấy có người lạ vào, chúng cũng chẳng phản ứng gì mà chỉ tập trung vào chuyện ăn.

Ông Huân đi qua từng chuồng dúi nhìn đám dúi ăn nhàn nhã tỏ ra rất hài lòng. Đi mỏi chân chưa thăm hết khu nuôi dúi của ông Huân. Từng ô chuồng được dựng lên bởi những tấm gạch men khổ lớn. Dưới ô chuồng, ông Huân có để khe hở rộng bằng ngón tay. Lỗ hở đó được thiết kế để dọn chuồng dúi. Người nuôi chỉ cần quét nhẹ là thức ăn thừa và phân dúi được đưa ra hành lang. Từng ô chuồng được thiết kế bài bản, tối ưu hóa công năng và giảm thiểu công lao động. Sau nhiều năm chăm sóc đàn dúi, ông Huân mới thiết kế được mẫu chuồng nuôi dúi hiện đại và mang lại hiệu quả cao.

Ông Huân cho biết: "Dúi thích ở môi trường yên tĩnh và vùng tối. Chúng không chịu được nóng, nên phải lắp hệ thống điều hòa, quát gió làm mát và thông gió tốt. Nhiệt độ trong chuồng luôn giữ ở mức dưới 26 độ C. Vào mùa đông, nếu rét quá phải bật hệ thống sưởi ấm cho dúi".

Được sống trong điều kiện lý tưởng, nên đàn dúi của ông Huân sinh sôi và phát triển rất nhanh. Hiện, ông Huân có 700 con dúi sinh sản cả dúi mốc và dúi má đào. Mỗi năm ông Huân cho dúi mẹ sinh sản 3 lần. Mỗi lần trung bình một con cái đẻ 3 con. Con dúi ở với mẹ khoảng 1 tháng là tách ra được. Sau 3 - 5 tháng là xuất chuồng bán giống. Sau 1 năm nuôi bán dúi thịt, trọng lượng trung bình là trên 1,5kg với dúi mốc, dúi má đào đạt trọng lượng khoảng 3kg.

“Nuôi dúi nhàn nhất trong các con vật mà bà con nông dân đang nuôi. Ngày cho chúng ăn một lần. Thức ăn dễ kiếm tre, cỏ voi hoặc mía. Dúi là loài mắn đẻ và nuôi con rất tốt. Người nuôi chẳng phải can thiệp gì trong quá trình sinh sản của chúng. Một việc cần lưu ý là đến ngày dúi động dục, phải ghép con đực con cái vào chuồng riêng. Khi nào thấy hai con có dấu hiệu bất hòa là việc truyền giống đã xong. Khi ấy mới tách con đực, con cái ra riêng chuồng”, ông Huân chia sẻ.

Sản xuất bền vững

Đàn dúi sau mỗi năm một phát triển và cho thu nhập ổn định. Trong quá trình nuôi dúi, ông Huân cũng luôn tìm cách gia tăng lợi nhuận và giảm tối đa chi phí. Theo ông Huân, nuôi con dúi, ông chỉ mất tiền thuê lao động và mua thêm ít tre. Phần lớn nguồn thức ăn, ông Huân đã chủ động sản xuất. Cách trang trại mấy trăm mét là khu trồng mía và cỏ voi của gia đình rộng hơn 1ha.

Khi mở rộng quy mô chăn nuôi, ông Huân đã chủ động mua thêm diện tích đất để sản xuất thức ăn cho đàn dúi. 1ha mía và cỏ voi mọc tươi tốt đủ sức cung cấp toàn bộ thức ăn cho đám dúi. Việc nuôi dúi của ông Huân diễn ra thành vòng tuần hoàn khép kín. Đám dúi ăn ngày ăn đêm, chất thải của chúng được dọn sạch sẽ. Ông Huân dùng phân dúi để bón mía và cỏ voi.

“Phân dúi rất tốt. Bón mía, bón cỏ lên tốt um. Có thể nói đây là nguồn phân hữu cơ rất hợp cho cây trồng”, ông Huân nói.

Vườn mía, vườn cỏ của ông Huân giữa mùa đông khắc nghiệt của miền Tây Bắc mà vẫn xanh rì. Từng hàng mía, cây cao 3 đến 4m, thân to bằng cổ tay, dóng dài thườn thượt hiện lên giữa cánh đồng. Cạnh đó vườn cỏ voi xanh tươi. Vườn nguyên liệu cho dúi của ông Huân nổi bật giữa đồng đất của bản Kim Tân.

Hàng ngày lao động ra chặt mía, cỏ voi, bỏ lại lá và ngọn chỉ lấy thân. Nguồn lá mía, lá cỏ voi còn thừa, ông Huân cho các hộ nuôi trâu, nuôi bò và nuôi cá tại địa phương. Như vậy quá trình nuôi dúi đã không bỏ phí thứ gì. Phân dúi bón cho cây, cây trồng phát triển tốt làm thức ăn hữu cơ cho đàn dúi. Ăn nguồn thức ăn sạch, nên đàn dúi rất ít khi mắc bệnh và phát triển rất tốt.

Theo chia sẻ của ông Huân, sau nhiều năm kiên trì canh tác mía và cỏ voi theo hướng hữu cơ, nên đất đai ngày một phì nhiêu. Dưới đất có rất nhiều giun. Vui hơn cả là nhờ canh tác sạch mà cây mía gần như không bị mắc bệnh.

“Việc sản xuất khép kín này đã mang lợi ích kép cho người chăn nuôi. Tôi không phải mất tiền mua thức ăn, môi trường không bị ô nhiễm. Đất đai được cải tạo tươi tốt”, ông Huân bộc bạch.

Cả đời gắn bó với nông nghiệp vùng cao

Ông Huân sinh ra ở Hưng Yên, nhưng gia đình ông lại gắn bó với vùng cao từ mấy chục năm trước. Bố mẹ ông nghe theo tiếng gọi xây dựng miền Tây Bắc và di dân từ Hưng Yên lên huyện Phù Yên sinh sống. Những cư dân miền xuôi lần đầu sống ở xứ miệt rừng với bao bỡ ngỡ và khó nhọc. Họ lần hồi kiếm ăn qua những năm tháng đầy biến động.

Ông Huân lớn lên trong những ngày bộn bề gian khó, thiếu thốn đủ đường. Sống ở vùng sâu, vùng xa, nhưng ông Huân lại đam mê với sự nghiệp đèn sách. Ông đã thi đỗ khoa Thú y, Trường Đại học Nông nghiệp I Hà Nội (nay là Học viện Nông nghiệp Việt Nam). Cách đây 40 năm, ở xã vùng sâu có người học đại học là sự kiện vô cùng lạ lẫm đối với bà con dân bản nơi đây.

Tốt nghiệp đại học, ông trở về công tác tại Phòng Nông nghiệp huyện Phù Yên (nay là Phòng Nông nghiệp và Môi trường huyện Phù Yên) và làm công tác về thú y. Bao năm lăn lộn với sự nghiệp nông nghiệp vùng cao, ông Huân thấm thía được nhiều điều. Nhiều dự án, nhiều chương trình hỗ trợ bà con phát triển chăn nuôi lợn, nuôi dê, trâu bò đã được triển khai từ các tổ chức nước ngoài và Nhà nước.

“Nhiều hộ nông dân đã thoát nghèo nhờ chăn nuôi. Tuy nhiên, những con vật nuôi truyền thống chưa thể giúp người dân làm giàu bền vững vì chúng hay bị dịch và giá bán sản phẩm luôn bấp bênh”, ông Huân chia sẻ.

Cách đây 10 năm, trong một chuyến công tác tại tỉnh Vĩnh Phúc, ông Huân đã được thưởng thức thịt dúi. Món thịt dúi nấu với hoa chuối rừng quá ngon và hấp dẫn. Cơ duyên này đã mở ra với người cán bộ thú y vùng cao. Qua nhà hàng ông được biết, toàn bộ nguồn dúi của nhà hàng là nhập từ các hộ nuôi dúi ở chân núi Tam Đảo. Biết được nguồn tin này, ông Huân cũng nảy ra ý định xin địa chỉ của những hộ nuôi dúi để mua dúi về nuôi tại đất Phù Yên.

Thời gian đầu, ông Huân mua vài đôi về nuôi thử nghiệm. Khu chuồng dúi được ông làm ngay cạnh nhà ở thị trấn Phù Yên, chứ không phải ở trại dúi hiện tại. So với các con vật khác, nuôi dúi rất nhàn. Thức ăn của chúng chỉ là tre, mía, cỏ voi và cho thêm ít ngô. Nguồn thức ăn dân dã dễ kiếm và người nuôi chủ động sản xuất được. Chúng gần như không bị bệnh và không phải tiêm phòng. Ngoài thời gian công tác tại nơi làm việc, về nhà ông dành trọn thời gian cho đàn dúi. Chúng sinh sôi và phát triển rất nhanh, chẳng mấy chốc từ vài đôi dúi ban đầu, dần dần đã phát triển lên mấy chục con dúi.

Nhận thấy sức sinh sản quá nhanh và nuôi dúi không phải đầu tư nhiều, ông Huân đã quyết định mở rộng quy mô sản xuất. Khu đất rộng mấy nghìn mét của gia đình ở bản Kim Tân được ông biến thành chuồng nuôi dúi. Cứ sau mỗi năm, diện tích chuồng trại lại mở rộng thêm. Theo chia sẻ của ông Huân, con dúi đã mang lại của ăn, của để cho gia đình. Bản thân ông cũng không nghĩ, chỉ sau chục năm, từ mấy đôi dúi ban đầu, nay số lượng lên đến vài nghìn con. Giờ đây ông đã trở thành "đại gia" nuôi dúi ở đất Phù Yên.

Trong quá trình nuôi dúi, ông còn phát hiện ra một điều vô cùng thú vị, nhiều con dúi sinh ra có màu lông trắng, được bà con gọi là dúi bạch. Nom chúng rất đẹp giống như những chú chó cưng mà dân thành phố hay nuôi. Nhiều người đến trại dúi, mong muốn mua được con dúi có màu lông trắng để nuôi thú cưng. Thay vì bán với giá dúi thịt, dúi có màu lông trắng bán được giá cao gấp nhiều lần.

Nhận thấy tiềm năng của việc nhân giống dúi có màu lông trắng, ông đã nghiên cứu và áp dụng triệt để trong công tác lai tạo. Đến nay “dự án” này của ông đã thành công. Theo ông Huân, lại tạo đến đời F2, F3 là ông đã có giống dúi chuyên đẻ ra những con dúi có màu lông trắng. Việc lai tạo đòi hỏi sự tỉ mỉ và kiên trì. Đến nay, ông đã nắm được quy trình lai tạo để cho ra giống dúi có màu lông trắng.

“Dúi hiền lành và rất sạch. Phân của chúng không có mùi và ở dạng khô. Thức ăn dễ kiếm, nên việc nuôi dúi làm thú cưng có triển vọng rất lớn. Từ khi phát hiện ra việc này, chưa bao giờ tôi có đủ dúi có lông màu trắng để bán. Con nào xuất chuồng được, đều được khách hàng đặt mua bằng sạch. Nếu việc này mở rộng quy mô lớn sẽ mang lại nguồn lợi không nhỏ cho người chăn nuôi dúi”, ông Huân chia sẻ.

Suốt thời gian ở trại dúi, nghe ông Huân nói về đàn dúi một cách say mê. Ngày ngày ông đi từng ô chuồng để ngắm từng con dúi. Con nào có nết ăn, nết ở ra sao, ông đều nắm rõ trong lòng bàn tay. Chẳng thế suốt chục năm qua, đàn dúi của ông phát triển và sinh sản tốt, mang lại cho ông nguồn thu nhập tốt. Mỗi năm trại dúi của ông xuất bán khoảng 4.000 con dúi giống, với giá trên trên một triệu đồng một con.

Theo PHẠM HOÀI - XUÂN TUẤN/ DÂN VIỆT